Ja, my, oni - Poradnik Psychologiczny POLITYKI – e-wydanie – Pieniądze - urok i ułuda

Kryzys, czy już samo jego widmo, nikogo nie pozostawia psychicznie obojętnym. Nie chodzi nawet o strach przed konkretnym zagrożeniem - niewypłacalnością kredytową, utratą pracy czy majętności, ale o dotykający teraz wiele osób lęk - tym bardziej wyniszczający, im bardziej jego powód jest nieuchwytny, trudny do nazwania. Nie przypadkiem filozofowie, ekonomiści, socjolodzy dostrzegają nie tylko załamanie ekonomicznej sprawności świata zachodniego, do którego 20 lat temu Polska dołączyła, ale też korozję obowiązującej tu wizji człowieka. Jest tak, jakby jakiś dewastujący wirus dotknął nie tylko świata finansów, lecz wielu - wydawałoby się - oczywistych wartości, które człowiek nowoczesny powinien wyznawać, i celów, do których powinien dążyć.

Powszechny stan niepokoju i zagubienia ma swoje uzasadnienie, jeśli bowiem kryzys coś boleśnie obnaża, to właśnie miałkość celów, napędzających bodaj większość z nas przez ostatnie lata. Praca, kariera, budowa domu, samochód, lokata, kredyt... Bardziej niż sobą człowiek bywał klientem, pracownikiem, szefem. Widział nie tyle siebie, ile siebie w relacji z bankiem, z firmą, ze swoim społecznym otoczeniem. Zagonił się w niekończącym się wyścigu, zatopił we wszechobecnej konkurencji. A teraz pryskają rozmaite iluzje, przede wszystkim zaś ta, że na zgromadzeniu zestawu dóbr konsumpcyjnych i prestiżu da się zbudować życiową satysfakcję.

Więc naturalne, że tylu z nas potrzebuje pocieszenia, oparcia, poczucia sensu. Gdzie indziej ich szukać, jak nie w sobie i wśród najbliższych? W tym właśnie nasze wydawnictwo ma pomóc.

Polityka wydaje od bez mała trzech lat cieszący się uznaniem czytelników dodatek Pomocnik Psychologiczny. Staramy się łączyć tam nowoczesną, akademicką wiedzę psychologiczną z nienarzucającym się poradnictwem, a przede wszystkim służyć czytelnikom pomocą przy autorefleksji. Teraz postanowiliśmy tę wiedzę wzbogacić, uzupełnić i uporządkować tak, by ułożyła się ona w systematyczny i przystępny wykład tego, co dziś wiadomo o człowieku. Zróbmy więc sobie antrakt na zastanowienie się nad sobą.

Pieniądze szczęścia nie dają, ale wszyscy chcieliby przekonać się o tym osobiście. Wśród setek aforyzmów ten akurat, autorstwa Stefana Kisielewskiego, nadzwyczaj trafnie oddaje niejednoznaczne stosunki współczesnego człowieka z pieniędzmi. Oczywiste i wszechobecne w kapitalistycznej rzeczywistości (jak nigdy wcześniej w swej – trwającej co najmniej 27 wieków – historii), są czymś znacznie donioślejszym niż tylko abstrakcyjną miarą, która służy wymianie dóbr między ludźmi, wycenie usług, jakie sobie wzajemnie świadczą, czy wynagradzaniu ich pracy.

Opisujemy na tych łamach utrapienia, udręki i upokorzenia, jakich przysparza człowiekowi nieposiadanie pieniędzy. Staramy się objaśnić, gdzie chciwy świat zastawia pułapki – jak manipulując naturalnymi właściwościami ludzkiej psychiki, wciąga nas w bezrozumne zakupy, niespłacalne kredyty, ryzykowne inwestycje, hazard. Piszemy o dewastującej mocy rodzinnych waśni o pieniądze, tak dziś powszechnych wojen alimentacyjnych czy systemów wynagradzania ludzi opartych na wściekłej rywalizacji o premię. Próbujemy przestrzec przed bezrefleksyjną tresurą dzieci do konsumpcjonizmu.

Pokazujemy także uroki wynikające z posiadania pieniędzy. I ułudy, którymi ludzie karmią się w powszechnej za nimi pogoni. Właściwie za wstęp do tego wydania mogłaby starczyć stara chińska sentencja: „Za pieniądze możesz kupić dom, ale nie ciepło rodzinne. Łóżko, ale nie sen. Zegarek, ale nie czas. Pozycję, ale nie uważanie. Seks, ale nie miłość. Życie, ale nie duszę”.

Niby banalne, któż by tej refleksji nie podzielał, ale dla wielu, zbyt wielu współczesnych pieniądze stały się jedynym sensem własnego życia i miarą wartości drugiego człowieka. Czyżby „mieć” miało już na zawsze zastąpić „być”, by sparafrazować tytuł jednej z ważniejszych rozpraw filozoficznych XX w. autorstwa Ericha Fromma? Pieniądze wgryzły się w ludzką psychikę, zawirusowały ją, lecz szczęśliwie coraz liczniejsi spośród nas dostrzegają konieczność jakiejś terapii, uruchomienia w sobie ciał odpornościowych. Próbują mieć po to, by być. A nawet żyć za mniej, ale pełniej. Przekonać się osobiście, że to możliwe.